De kaart van Matteo Ricci
Op een van de vele China tentoonstellingen in Nederland, de Ming expositie in de Nieuwe Kerk, is een kaart te zien die voor het wereldbeeld van China en van Europa een mijlpaal betekende: de wereldkaart van de Jezuïet Matteo Ricci.
Ricci arriveerde in China in 1582 met het doel China tot het christendom te bekeren. Hiervoor hadden de Jezuiten een heel eigen aanpak. Ze maakten zich de lokale cultuur zo veel mogelijk eigen en gingen uit van het principe dat in lokale godsdiensten en riten eenzelfde basis lag als in hun eigen geloof. Het delen van kennis zagen ze daarvoor als essentieel. Na aankomst gingen Ricci en zijn medejezuiten hard aan het werk om de taal te leren en China te leren kennen.
Wat ze te bieden hadden was wetenschap. Astronomie was belangrijk als basis van de staat in China (het Mandaat van de Hemel was de basis van het keizerrrijk), maar de theoretische kennis was minimaal. Dat goldt ook voor geografie. Chinese kaarten waren vrij schematisch en gaven meer de sferen van de macht vanuit de hoofdstad weer dan de echte geografie. Kooplieden hadden wel behoorlijke kaarten (zie ook de Selden kaart) maar kooplieden waren ver beneden de stand van de Confucianistische geleerden en van het hof. In Nanjing stichtte Matteo Ricci een kerk en daar leerde hij chinese geleerden zoals 徐光启 (Xu Guangqi) kennen.
Daartegenover stond de kennis van het westen. De ontdekkingsreizen waren niet mogelijk geweest zonder kennis van cartografie en van de astronomie. Ricci had China dus heel wat kennis te bieden en de chinezen waren zeer geinterresseerd in de kennis van de westerlingen. Die kennis werd door Ricci opgetekend in zijn wereldkaart. Een groot formaat kaart van ongeveer anderhalve bij drie meter. De kaart laat de wereld zien in een soort cylindrische projectie. Een recentie innovatie in de cartografie. Hierbij wordt de vertekening in opppervlak op de hoge breedten beperkt gehouden door de meridianen te krommen naar buiten toe. China ligt uiteraard in het midden van de kaart waardoor Europa nu eens als een vertekende landmassa in de marge van de kaart ligt. Australie is nog niet ontdekt op dat moment. Maar Afrika laat langs de kust alle rivieren zien. Voor de Europese zeevaarders erg belangrijke informatie. Binnen China zelf laat de kaart ook de rivierlopen prominent zien. Dat is ook nieuw voor een chinese kaart, normaal werden de grenzen van de provincies aangegeven en niet (of nauwelijks) rivieren.
De kaart op de Ming tentoonstelling is een van de in China ingekleurde versies. Deze versie is verlevendigd met schepen, zeemonsters en allemaal wetenswaardigheden. Bij die schepen vallen een paar dingen op. Er staat een chinese jonk ingetekend voor de kust van Jemen. Dus ongeveer op de plek die Zheng He onder de Yongle keizer bereikte met zijn diplomatieke vloot. Verder staat er bij Lissabon een schip met gestreken zeilen ingetekend met daarop mensfiguurtjes. Het enige schip waarop je mensen ziet. Dat moet wel een referentie zijn naar het feit dat Ricci en zijn collega priesters daar ingescheept waren voor de reis naar China.
Rondom de kaart staat nog allerlei astronomische informatie. Linksboven en rechtsonder hebben de polen hun eigen kaartje gekregen. Naast de kaart van de noordpool bovenaan de kaart staan een aantal diagrammen waarin maansverduisteringen en zonsverduisteringen verklaard worden. Rechtsboven staat een bijna middeleeuws diagram waarin een wereld van aarde en water staat ingetekend (met bijbehorende chinese karakters natuurlijk) omgeven door een schil van vuur en daarbuiten de schillen van de verschillende planeten, de hemelse sferen. Rechtsonder staat een driedimensionaal aanzicht van de aarde met daaromheen de dierenriem met chinese sterrenbeelden waarin de connectie tussen de dierenriem (en dus de baan van de zon) met de keerkringen wordt weergegeven. De keerkringen in die diagram zijn met dezelfde kleur aangegeven als de keerkringen op de kaart.
De kaart is bedoeld om uitgerold en verklaard te worden. Het is een prachtige samenvatting van de europese wetenschap voor een chinees publiek. De kaart van Ricci werd een groot succes in China en werd vele malen uitgegeven, al dan niet met medeweten van Ricci en zijn collegas. Voor Ricci opende de kaart de weg naar het hof omdat deze kaart de chinezen overtuigde dat ze iets van de Jezuiten leren konden. Ook nu nog kom je regelmatig de kaart van Ricci tegen in China.
De fotos hiernaast zijn op verschillende plaatsen genomen. Allereerst links een moderne interpretatie van de Ricci kaart als muurschildering in de buurt van Chengdu.
In het 徐光启 (Xu Guangqi) parkje in Shanghai is de kaart te zien op een kleine expositie over 徐光启, de chinese geleerde die Matteo Ricci geholpen heeft in China en de westerse wetenschap in China introduceerde. Zijn familiehuis stond in Shanghai op de plek waar nu het park is, achterin het park ligt het familiegraf waar ook 徐光启 zelf begraven ligt.